Als afscheid geen keus lijkt

Foto: Jesse Wetzer

​Als je werkt in de zorg of in het onderwijs dan doe je dat vanuit een ideaal. Het werk met mensen kan je ontzettend veel energie geven. Je werk is je passie en daarmee voelt het als een stukje van jezelf.
En niets is moeilijker dan een stukje van jezelf opgeven. Want wie ben je zonder je passie?
Dit geldt natuurlijk ook voor veel andere banen. Zeker als je meer dan 10 jaar bij dezelfde organisatie hebt gewerkt is het moeilijk om afscheid te nemen. En wat nu als het afscheid eigenlijk geen keus is.
Als je afscheid neemt omdat je gezin je nodig heeft, als je afscheid neemt omdat je het fysiek of mentaal niet meer kunt, als je afscheid neemt omdat je een nieuwe uitdaging nodig hebt, maar jouw werkgever deze niet kan bieden, als je afscheid neemt omdat er gereorganiseerd wordt of als je afscheid neemt omdat de organisatie failliet is. Het laatste gebeurt in corona-tijd steeds vaker. En dat is moeilijk.

Al weer zeven jaar geleden begon mijn afscheid, na een verwaarloosd auto-ongeluk met visueel letsel. Het bleek een zeer moeizaam afscheid. Drie jaar lang vocht ik voor een baan in het onderwijs. In die jaren had ik momenten dat ik als een helikopter boven mijzelf kon hangen. Hoe kon het toch zijn dat ik zoveel last had van de situatie en niet vooruit kon kijken. En hoe kon het dat mijn werkgever geen kansen zag. Halve dagen werken ging makkelijk. Ik vulde drie jaar lang vele taken in, nog steeds met passie.
Het duurde even voordat ik het zag. Het onderwijs is en was mijn roeping. Wie was ik zonder deze baan? 

Janske van Eersel doet momenteel promotieonderzoek naar rouw om baanverlies en gezondheidsverlies. Baanverlies wordt in de top 5 van meest heftige gebeurtenissen geplaatst. Een stukje van jezelf is weg en 18% van de werknemers heeft hier zodanig last van dat het voelt als rouw, soms met bijbehorende klachten zoals angst of depressie, (J. van Eersel; 2019)
Ik kan dat allemaal beamen. En terugkijkend, analyseer ik het als volgt door middel van het ERK-model ( E.Kubler-Ross 1969) Mogelijk vind je er herkenning in.

Er zijn 5 fases van rouw waar het ERK-model vanuit gaat:

1: Ontkenning
Dit gebeurt niet bij mij! Dit kan niet zo zijn! Dit is niet echt!  Of zoals bij mij door onderzoeken in het ziekenhuis en een revalidatieproces wat lang duurde en opnieuw hoop gaf. De eerste en de derde fase wisselde zich af. Elke keer dacht ik opnieuw na woede, dat er hoop was.

2: Woede
Waarom ik? Wat gebeurt er! Waarom doet niemand iets! Dit is niet mijn schuld!

3: Marchanderen
Het komt goed, als ik dit doe, dan gebeurt er vast, dat. Als ik liever, aardiger, vriendelijker ben, harder werk of laat zien wat ik in huis heb, dan wordt het beter! Deze fase heeft bij mij erg lang geduurd. Als ik maar opties bleef geven dan kwam er vanzelf een oplossing voor mijn dreigende werkverlies.

4: Verdriet en depressie
Ik geeft het op! Ik heb alles geprobeerd. Wat voor zin heeft het nog. Ik ga wel. Eerder is er ook al zoiets gebeurd. Ik kan niets, ik wil niets. Tranen, neerslachtigheid en somberheid.... 

5: Aanvaarding
Ik moet verder met mijn leven. Opnieuw beginnen. Het is niet vergeten, maar het heeft een plekje. Hier ontstond Femnomenaal. 

Maar dan het volgende! Hoe kwam het nu dat ik bij die 18% hoorde? Dat werd mij opnieuw helder door de uitkomsten van het onderzoek van Janske. Hoe onverwachter en onrechtvaardiger je baanverlies voelt, hoe sterker de rouwklachten. Onverwacht was het toch. Mede door de hoop die medici gaven en de manier waarop ik naar kansen keek om van betekenis te zijn in het onderwijs. De goede beoordelingen die ik had en de manier waarop ik mijzelf opgeleid had om andere taken te vervullen.
Onrechtvaardig. Dat was het zeker. Nu ik na zeven jaar, vele cursussen, opleidingen en gesprekken met HRM verder, de situatie nogmaals bekijk.
Een gebrek aan kennis bij mij, bij de bedrijfsarts, bij HRM en leidinggevenden over.... juist ja. Rouw. Rouw om gezondheidsverlies. Rouw om wat ik wilde, maar niet meer kon. Rouw om dat niet gezien werd wat ik in de jaren bij de werkgever had opgebouwd. Rouw om de manier waarop een collega om een afscheid voor mij moest vrágen. Rouw om een collega die zonder overleg mijn kantoor leeg ruimde. Rouw om het procesmatig werken aan wat van het UWV moet. Rouw om slecht werkgeverschap. En boven alles, gebrek aan kennis bij mij over de gevoelens die ik ervaarde en niemand die dit herkende bij mij en hulp inschakelde.
Ik heb een groot rechtvaardigheidsgevoel en een wereldbeeld dat iedereen erbij zou moeten horen, zeker in sociale beroepen. 

Om mij heen zie ik hetzelfde gebeuren. Mensen die door en met slechte communicatie, zonder het nemen van goed afscheid, hun baan gedag zeggen. Wat heb ik ervan geleerd en hoe kon ik verder?
Hoe had het anders gekund? Vijf tips voor jou en vijf tips voor je werkgever:

Voor jou: 

1: Praat over je gevoelens tijdens het nemen van afscheid; voel je woede of verdriet, zoek hulp.
2: Neem goed afscheid. Is het niet op je werk, bedenk dan een ritueel wat je helpt. 
3: Structureer je dag. Ga niet voor de televisie zitten na je afscheid, maar doe vrijwilligerswerk.
4: Neem de tijd. Rust uit, zoek mensen op om iets mee te ondernemen en bovenal, ga de natuur in.
5: Volg een cursus of leer iets nieuws. Dit helpt je inzicht te krijgen in wat je ook nog kunt.


Voor je werkgever: 

1: Herken de fases van rouw bij een werknemer. Toon begrip en regel hulp. 
2: Voer het inzetbaarheidsmodel in bij verzuim, het gedragsmodel zorgt voor meer rouwklachten en langer verzuim
3: Communiceer eerlijk en open over het naderend baanverlies. Bespeek alles. Beperk het protocollair praten.
4: Bij gezondheidsverlies: Verdiep je in de inclusieve samenleving. Kan je werknemer écht niet blijven?
5: Zorg voor een passend, warm, hartelijk en gemeend afscheid. Stem het tijdstip meteen af met de werknemer. 


Wil je weten of je last hebt van rouw bij werkverlies, help Janske met haar onderzoek.