Foto: Jesse Wetzer

Zo`n 20 jaar geleden verhuisde ik van Rotterdam naar Eindhoven. Ik had net mijn studie afgerond. Leuke studievrienden, wat vrienden van de basisschool en natuurlijk Joris, waarvoor ik naar het zuiden verhuisde.
Niet het einde van de wereld zou je zeggen.
Maar mijn studievrienden gingen fulltime voor de klas in Rotterdam. Mijn vrienden vanaf de lagere school gingen samenwonen in Rotterdam of omgeving en Joris en ik gingen in 'het Eindhovense' beginnen aan ons leven samen.
Daar was ik dan, aan de andere kant van het land en ik voelde me eenzaam. En niet voor even. Het heeft zeker twee jaar geduurd vóór mijn eenzaamheid verdween.

Maar Femke, hoe kan dat nou? Je had Joris toch? En zijn vrienden dan? En je collega`s? En je familie? En zijn familie? Daarvoor moet ik je eerst even uitleggen, wat eenzaamheid betekent.
Remy, eenzaam, alleen, het is nog steeds een taboe. Iets dat bij ouderen voorkomt. Toch?
Want, wanneer ben je nu eenzaam? In het programma 'Erik onderzoekt' zoekt Erik Scherder uit of 'gedeelde smart, halve smart' is, oftewel ben je samen sterker dan alleen? 

Eenzaamheid, zegt de definitie van Rijks (2014) is een gevoel. Er is dus een duidelijk verschil tussen alleen zijn en je alleen voelen. Het gaat hierbij dan dus niet om de wens tot het hebben van contacten, maar om een behoefte aan verbondenheid. En daar ging gisteren, toen ik 'Erik onderzoekt'  terug keek, het lichtje aan.
Want echt benoemen kon ik het gevoel tot nu toe niet en uitleggen waarom ik mij zo voelde toentertijd, ook niet.
​Het voelde pijnlijk, wat te verklaren is. Hetzelfde hersengebied waar fysieke pijn wordt gezien, licht op bij een gevoel van eenzaamheid. De mate van stress die je ervaart hierdoor, zorgt voor een minder goed geheugen en op lange termijn zelfs voor hart- en vaatziekten. Langdurige eenzaamheid maakt ziek, angstig en depressief.

Zo dan nu, hoe kon het gebeuren? Ik heb altijd gedacht, dat het mijn eigen instelling was. Dat ik er zelf niet genoeg aan had gedaan. Wie is er nou eenzaam?
Het krijgen van nieuwe diepere contacten en gesprekken, waardoor ik mijn verbonden voelde, dat was de sleutel! De ervaring die we nu hebben in 'coronatijd' blijkt funest voor ons gevoel van verbondenheid. Online leg je toch niet je hele 'ziel en zaligheid' bij iemand neer. Het gevoel, dat iemand er écht voor je is, is minder.
Dat gebeurde er dus ook in die eerste jaren in Brabant. De contacten waren oppervlakkig. Ik voelde me nergens echt onderdeel van. De vrienden en familie  van Joris waren aardig, maar niet mijn 'eigen' vrienden en familie. Daarbij heb ik het hart op de Rotterdamse tong en dat werd niet altijd begrepen. En op mijn beurt begreep ik de Brabantse omzichtigheid niet altijd.
Ik werkte op een school waar een angstcultuur heerste.  De directrice vertelde mij keer op keer, dat je emoties thuis moesten blijven. Die hoorde je in een professionele werkcultuur niet met elkaar te delen.
Onze buren hadden kinderen, wij niet. Ik kende de omgeving niet goed en wist dus ook niet, waar ik mijn plekje kon vinden.

Wat heeft het tij gekeerd? Ik zocht een andere baan. Daar vond ik collega's met het hart op de tong, waarmee ik met twee van hen nog steeds contact heb. Collega's, waarmee ik zelfs naar een cabaretvoorstelling reed,  in Rotterdam!
We verhuisden naar een dorp, ook daar deed ik nieuwe contacten op, waarmee ik mij verbonden voelde.
Kortom, het zoeken naar een omgeving, een situatie of een activiteit, waarbij je mensen treft die dezelfde dingen leuk vinden, dat helpt!
Maar als ik toen had geweten wat ik nu wist, had ik meer om hulp gevraagd. Wie weet was er iemand geweest, die mijn gevoel herkende. 

En tegen al die mensen die niet eenzaam zijn, wil ik zeggen:

* Vraag hulp aan iemand die eenzaam is. Helpen verlicht, men voelt zich nuttig, onderdeel van iets groters.
* Voer niet alleen een gesprek over koetjes en kalfjes tijdens een wandeling, maar vraag hoe het écht met iemand is.
* Bel een keertje extra naar iemand die alleen thuis is, verhuisd is, een andere baan heeft, ontslagen is of nu in coronatijd geïsoleerder leeft.

Ben je eenzaam? Praat erover met de mensen om je heen! Gedeelde smart is halve smart. Of kijk hier voor meer tips.


Bron: Erik onderzoekt. Uitgezonden op donderdag 4 februari bij de NPO.

foto: Jesse Wetzer

Het was vrijdag en ik plaatste snel nog even aan het einde van de dag een verhaal op Instagram. Een Femnomenaal Friday tip.
Over 'altijd' en 'nooit'.... met een enorme spelfout erin. Dus heb ik het verhaal snel verwijderd, met het plan om er een blogje aan te wijden. Omdat fouten maken menselijk is. Omdat ik ook maar een mens ben en bovenal omdat het vast herkenbaar is. Fouten maken moet. 
Je zult mij dan ook niet snel horen zeggen, ik maak nooit een fout. Ik maak fouten, ook binnen mijn vakgebied. Natuurlijk vind ik daar zelf iets van. Dat kan natuurlijk écht niet. Maar het gebeurt wel. Meer dan eens.
Te snel, niet goed nagelezen, moe. Nou ja, ik kan allerlei smoesjes bedenken. Het gebeurt gewoon weleens.
Als ik bij anderen spelfouten zie, dan ben ik namelijk niet zo streng. Kan gebeuren, toch? 
En dan zijn ze daar toch weer; 'altijd' en 'nooit'.
"Ik maak nooit spelfouten", zegt de ene collega aan tafel. "Ik ga altijd op de juiste manier met anderen om", zegt de ander. "Ik ben nooit te laat", zegt de volgende. En vooral: 'het lukt mij nooit', 'waarom moet mij dit altijd overkomen' of ' hij is altijd onaardig tegen mij'.

Gebruik de woorden 'altijd' en 'nooit' en je weet zeker dat er niet veel verandert. De ander krijgt niet eens een kans.
De kans om het anders te doen eindigt hier. De kans om te leren eindigt ook. De kans om fouten te maken eindigt eveneens. De kans om opnieuw te beginnen. Je tweede kans.
Ik kreeg zeker niet overal een tweede kans. Jij? En ik pakte niet overal mijn tweede kans of mijn derde. Of ik bakte er niets van. Dat is ook gebeurd, natúúrlijk.

Ik leerde opnieuw over tweede kansen en fouten maken tijdens mijn opleiding als ervaringsdeskundige.          (Gezondheid- en werkverlies)
In mijn groep zaten onder andere mensen met een verslavingsachtergrond, mensen die mishandeld waren en mensen die een eetstoornis hadden gehad, om je even een beeld te geven.
Mensen die door ziekte, een samenloop van nare omstandigheden of het missen van die tweede kans, uiteindelijk hun derde, vierde of vijfde kans gepakt of gekregen hadden.
Indrukwekkend vond ik de verhalen, stuk voor stuk. 'Altijd' en 'nooit' kwam niet in hun vocabulaire voor. Het leven was voor hen een samenraapsel van 'soms' en 'vaak'. 
Soms, niet altijd, niet nooit. Vaak, regelmatig, niet altijd, niet nooit. Dat geeft meer ruimte toch?
Herstellen van een nare gebeurtenis, van een fout, van een gemiste kans lukt beter als je kunt denken; dit is mij vaker overkomen en soms loopt het leven zo, het blijft niet voor altijd zo!

Dus maak je een fout, mis je een kans of maak je er een potje van? Stop 'altijd' en 'nooit' ergens weg achter een gesloten deurtje en ruil ze in voor 'soms' en 'vaak', maar bewaar de sleutel... voor het geval je wilt zeggen 'ik probeer er altijd het beste van te maken' of 'ik zal nooit boos worden op mijzelf, omdat ik een fout maakte'. 
En voor het geval je het je afvraagt? In dit stuk heb ik mijn fout hersteld. Uiteraard ;). Meer lezen over fouten maken of mislukkingen? Klik hier.

En de foto? Dat is de Afsluitdijk. Deze moet nodig verzwaard worden. Maar door een ontwerpfout duren de werkzaamheden nu drie jaar langer. Oepsss.. 

​Zij maakt(e) het verschil.
Het is alweer even geleden dat ze bij mij was.
Een jonge enthousiaste juf kwam in mijn coachingspraktijk. 
We hadden een klik en al snel kwamen we op het punt dat er een traan viel.
Soms is wat je deed niet meer genoeg.
Soms zie je alles goed, maar moet er iets veranderen. Aan jezelf? Of aan je omgeving?
Soms moet je oude idealen overboord gooien en nieuwe idealen en doelen stellen.
En wat deed ze dat goed!
We hadden 3 gesprekken nodig waarbij ze in staat was om haar hele manier van denken te resetten. Van wat moet naar wat mag. Van angst naar lef en van praten naar doen.
Puzzelstukjes vielen in elkaar. Toeval bestaat niet denk ik weleens, want ook haar team besloot verandering door te voeren. Rigoureus.
En dus vond ik het tijd om eens bij haar op bezoek te gaan.
Wat ik zag was om het maar zo te zeggen Femnomenaal!
Zelfverzekerd bewoog zij zich door haar lokaal. Met vertrouwen vertelde ze mij over de toekomst.
In gezamenlijkheid besloot haar team om van een standaard leerstofjaarklassensysteem, een maatwerkprogramma te gaan bieden voor elk kind.
De leerkrachten werken in teams, waarbij ze gezamenlijk alle kinderen binnen hun unit zien, dus ze staat er niet meer alleen voor. Ze kan leren van haar collega`s en zij van haar.
Als er iemand ziek is, is er altijd iemand die ook weet hoe de vork in de steel zit. Die weet, welk kind, wat nodig heeft. Haar gevoel van autonomie is gestegen. Ze heeft het gevoel dat ze het zelf kan doen. Dat ze verschil maakt.
I GOT THIS... 

Verschil maken, dat is toch wel leidend in wat klanten of opdrachtgevers willen. Voldoening halen uit wat je doet.
Uit verschillende onderzoeken over geluk ( A.Dijksterhuis, 2018 en 2015) is gebleken, dat een gevoel van geluk vooral ontstaat als je iets kunt delen of betekenen voor een ander.
Maar weet je eigenlijk wel wanneer je iets betekent of betekende voor een ander? Ik voelde het heel duidelijk bij deze juf. Dat werd ook bevestigd met een ontzettend fijne review van ons traject. 
Maar vaak weet je het niet. Vaak gaat die ontmoeting die jouw leven heeft veranderd, op het moment zelf aan je voorbij. Je realiseert je veel later pas, dat die persoon het verschil maakte.

Wie maakte het verschil voor jou? Jouw juf? Jouw werkgever? Een goede vriendin? Een toevallige ontmoeting?
En waarom zou je daar nu nog iets mee doen?
Het antwoord is verbondenheid. Waardering en erkenning geven aan een ander zorgt voor een gevoel van verbondenheid. En dat is nu belangrijker dan ooit.
Dus hierbij alle mensen die het verschil maakte voor Femnomenaal, waar ik het misschien nooit zo tegen heb uitgesproken.... JIJ MAAKT(E) VERSCHIL!

* Martin Heeffer, die mij coachte richting mijn eigen onderneming zonder dat hij het uitsprak.
* Ilse Bieleveldt, die mij begeleidde tijdens ziekte in een onhoudbare situatie, maar gelijk had ze over mijn toekomst...
* Jaques Wajon, voor de kans die hij mij gaf als docent Inburgering, als startende ondernemer en mij ruimte gaf voor meer projecten.
* Martin van de Bunt, voor de mogelijkheid om echt iets te betekenen voor anderstalige ouders en kinderen in Son en Breugel. En voor de uitnodiging naar Lesbos, wat mijn leven veranderde.
* Liesbeth Kaag, die mijn eerste review schreef
​* Esther de Vries en Teuntje Derks, die mijn passie voor anderstalige ouders en kinderen delen en hiervoor ruimte gaven
* Anoek Nietsch en Marleen van Eembergen voor hun luisterend oor, zeker in mijn eerste jaar als ondernemer.
* Andre Rotte, voor zijn ondersteuning en kerstkaart elk jaar... dat voelt steeds als een bemoediging.

foto:Jesse Wetzer

Nee, ik ga niet trouwen. Dan is dat uit de wereld. Ik heb namelijk een ongelofelijk lieve knappe man, al 20 jaar.
Al meer dan de helft van mijn leven. Ik heb over iedereen al een blogje geschreven, behalve over hem, over ons...
Dat werd tijd. Alhoewel hij hier natuurlijk echt niet op zit te wachten. En jij misschien ook niet. 
Maar het gaat ergens heen, geloof me;)

Ik grap weleens; dat hij boft, dat ik nog niet gillend weg ben gerend... 
Ik raak namelijk nogal snel uitgekeken op van alles. Afwisseling is zeg maar echt mijn ding.
Vooruitgang! Stilstand is funnest. Ik takel langzaam af zonder een beetje "something new".
En toch heb ik het geleerd, van Joris, die blij wordt van een cafeetje om de hoek, van dezelfde sportschool, van het Brabantse land en van dezelfde werkgever, sinds zijn afstuderen. "Something old" is in zijn ogen gewoon heel oké. En gelijk heeft hij, voor hem werkt het.
Ik word weleens gek van hem, en hij van mij. 
Alweer een ander plan? Wat? Ga je die kast verplaatsen? Hij staat er net!!
Nog een nieuwe opdrachtgever? Wat? Ga je content schrijven? Kun je dat dan?
Nieuwe dingen proberen. Soms mislukken ze. Dat vind ik moeilijk, écht. Maar ik kan niet zonder. Want ze slagen ook heel vaak. En dan leer ik iets nieuws, over mij en over de ander.

Dat bleek wel tijdens de coronacrisis. Stilstand. Mijn werk; waar ik veel energie uit haal, kwam zo goed als tot stilstand. En Joris, die plaats nam in mijn kantoor, werkte gestaag door. Gezellig, elke dag thuis. Gezellig, elke dag hetzelfde. Maar toch ook niet. Gek werd hij ervan en ik ook! Ik schreef er zelfs ander blogje over. Something old, werd something new.
Alles was anders en voor het eerst merkte ik, dat ook ik, gedij bij een beetje "something old."
En hij, hij gedijt bij een beetje "something new"! 

Dus hoe zit dat nu? In welke mate is "something new" nuttig? En wanneer moet je jezelf eens goed achter de oren krabben?
De do`s en de don`ts van "something new":

1: Iets nieuws hoeft niet persé uitdagend te zijn. Iets nieuws kan ook iets ontspannends zijn. Denk aan een nieuwe hobby. 
2: Doe niet teveel nieuwe dingen tegelijk. Kies iets nieuws en focus!
3: Nieuwe dingen die spannend zijn en je uit je comfortzone halen zorgen voor gelukshormonen!
4: Iets nieuws proberen zorgt voor zelfvertrouwen, er wordt dopamine aangemaakt zodra het is gelukt!
5: Wil je iets nieuws proberen, maar niet alleen? Doe het dan samen met iemand waarbij je je veilig voelt.
6: Probeer iets nieuws, waarvan je weet dat het past bij "Something old".
7: Weet je het even niet in het leven? De oplossing? Doe iets nieuws. Je ontmoet nieuwe mensen, krijgt nieuwe inzichten en voor je het weet.. WEET JE HET!
7: Probeer deze lijst eens...
8: Of deze... want met doe wat je altijd deed... blijf je krijgen wat je altijd kreeg.

En morgen.. morgen ga ik iets nieuws proberen. Joris tennist sinds de coronatijd met veel enthousiasme. Something new! 
Dat wil ik ook proberen, maar ik ben een beetje bang voor de bal en ietsiepietsie onhandig.
Dus wish me luck.. en als het mislukt.. nou ja, dan maar "something old".

Goed werkgeverschap is vooral zichtbaar als er gedoe is. Een crisis zoals waar het Coronavirus ons heeft gebracht, maar ook een persoonlijke crisis zoals een scheiding, ziekte of de zorg voor je kinderen of je ouders.
 
Hoe goed zorgt een werkgever dán voor jou?
Laat ik helder zijn! Natuurlijk moet je als medewerker proactief zijn richting je werkgever. Wat heb je nodig?  Maar ook waar heb je recht op?
Ik merk dat veel van mijn klanten geen idee hebben wat goed werkgeverschap inhoudt en welke invloed zij hier zelf op hebben.
( die invloed is overigens beter uit te voeren als ‘ het gedoe’ er nog niet is en je het grote geheel kunt overzien, zie tip 7)
 
Er zijn meerdere platforms, die als drijfveer, het onder de aandacht brengen van goed werkgeverschap hebben, zoals Great place to work, Beste werkgever, Klassenwerkplek en Hierwilikwerken.nu.
De boodschap die hiervan uit gaat is, dat werknemers binnen een bedrijf met regelmaat zelf op bepaalde vlakken aangeven hoe hun werkgever het doet. Het ene platform werkt met vragenlijsten, de ander met verhalen van medewerkers. Naast de bekende punten als: ontwikkeling, leiderschap  en openheid worden een aantal dingen niet expliciet besproken, die wel van belang zijn... als het even niet vanzelf gaat!
 
10 tips waaraan je een goede ( toekomstige) werkgever herkent voor het geval je in moeilijke of lastige tijden terecht komt:

•  Je weet wie je bedrijfsarts is, hoe je hem of haar kunt bereiken én hier wordt regelmatig en open over             gecommuniceerd .
• Je kunt ( tijdelijk) flexibel werken zonder dat dit een weerslag heeft op je collega’s
• Je hebt de mogelijkheid om te veranderen van werkplek of functie als jouw gezondheid of privé - situatie        hierom vraagt( zgn. mobiliteit)
• Je weet wat je scholingsrechten zijn zodat je duurzaam inzetbaar kunt blijven ook als je wat ouder bent.
• Je hebt de beschikking over een coach of online training over stress, werkdruk en werkgeluk. En je weet hoe en bij wie je hierom moet vragen.
• Jouw werkgever communiceert helder en regelmatig over wat je kunt doen bij problemen en bij wie je hiervoor moet zijn.
• Je weet of er een OR of (G)MR is en welke rol zij spelen als het gaat om goed werkgeverschap.
• Jouw werkgever vindt inclusie en diversiteit belangrijk, hieraan kun je zien of jouw werkgever geeft om mensen en niet alleen om resultaten of het opvullen van gaten.
• Jouw werkgever waardeert jou niet alleen met kerst, maar jullie prestaties staan op de website, in de nieuwsbrief en op social media. Trots, dat is het juiste woord!
• Jouw werkgever stelt jou op de hoogte van het ontwikkeladvies dat je gratis kunt aanvragen via een loopbaancoach en het ministerie van SZW. 

Succes!

Foto: Jesse Wetzer

​Als je werkt in de zorg of in het onderwijs dan doe je dat vanuit een ideaal. Het werk met mensen kan je ontzettend veel energie geven. Je werk is je passie en daarmee voelt het als een stukje van jezelf.
En niets is moeilijker dan een stukje van jezelf opgeven. Want wie ben je zonder je passie?
Dit geldt natuurlijk ook voor veel andere banen. Zeker als je meer dan 10 jaar bij dezelfde organisatie hebt gewerkt is het moeilijk om afscheid te nemen. En wat nu als het afscheid eigenlijk geen keus is.
Als je afscheid neemt omdat je gezin je nodig heeft, als je afscheid neemt omdat je het fysiek of mentaal niet meer kunt, als je afscheid neemt omdat je een nieuwe uitdaging nodig hebt, maar jouw werkgever deze niet kan bieden, als je afscheid neemt omdat er gereorganiseerd wordt of als je afscheid neemt omdat de organisatie failliet is. Het laatste gebeurt in corona-tijd steeds vaker. En dat is moeilijk.

Al weer zeven jaar geleden begon mijn afscheid, na een verwaarloosd auto-ongeluk met visueel letsel. Het bleek een zeer moeizaam afscheid. Drie jaar lang vocht ik voor een baan in het onderwijs. In die jaren had ik momenten dat ik als een helikopter boven mijzelf kon hangen. Hoe kon het toch zijn dat ik zoveel last had van de situatie en niet vooruit kon kijken. En hoe kon het dat mijn werkgever geen kansen zag. Halve dagen werken ging makkelijk. Ik vulde drie jaar lang vele taken in, nog steeds met passie.
Het duurde even voordat ik het zag. Het onderwijs is en was mijn roeping. Wie was ik zonder deze baan? 

Janske van Eersel doet momenteel promotieonderzoek naar rouw om baanverlies en gezondheidsverlies. Baanverlies wordt in de top 5 van meest heftige gebeurtenissen geplaatst. Een stukje van jezelf is weg en 18% van de werknemers heeft hier zodanig last van dat het voelt als rouw, soms met bijbehorende klachten zoals angst of depressie, (J. van Eersel; 2019)
Ik kan dat allemaal beamen. En terugkijkend, analyseer ik het als volgt door middel van het ERK-model ( E.Kubler-Ross 1969) Mogelijk vind je er herkenning in.

Er zijn 5 fases van rouw waar het ERK-model vanuit gaat:

1: Ontkenning
Dit gebeurt niet bij mij! Dit kan niet zo zijn! Dit is niet echt!  Of zoals bij mij door onderzoeken in het ziekenhuis en een revalidatieproces wat lang duurde en opnieuw hoop gaf. De eerste en de derde fase wisselde zich af. Elke keer dacht ik opnieuw na woede, dat er hoop was.

2: Woede
Waarom ik? Wat gebeurt er! Waarom doet niemand iets! Dit is niet mijn schuld!

3: Marchanderen
Het komt goed, als ik dit doe, dan gebeurt er vast, dat. Als ik liever, aardiger, vriendelijker ben, harder werk of laat zien wat ik in huis heb, dan wordt het beter! Deze fase heeft bij mij erg lang geduurd. Als ik maar opties bleef geven dan kwam er vanzelf een oplossing voor mijn dreigende werkverlies.

4: Verdriet en depressie
Ik geeft het op! Ik heb alles geprobeerd. Wat voor zin heeft het nog. Ik ga wel. Eerder is er ook al zoiets gebeurd. Ik kan niets, ik wil niets. Tranen, neerslachtigheid en somberheid.... 

5: Aanvaarding
Ik moet verder met mijn leven. Opnieuw beginnen. Het is niet vergeten, maar het heeft een plekje. Hier ontstond Femnomenaal. 

Maar dan het volgende! Hoe kwam het nu dat ik bij die 18% hoorde? Dat werd mij opnieuw helder door de uitkomsten van het onderzoek van Janske. Hoe onverwachter en onrechtvaardiger je baanverlies voelt, hoe sterker de rouwklachten. Onverwacht was het toch. Mede door de hoop die medici gaven en de manier waarop ik naar kansen keek om van betekenis te zijn in het onderwijs. De goede beoordelingen die ik had en de manier waarop ik mijzelf opgeleid had om andere taken te vervullen.
Onrechtvaardig. Dat was het zeker. Nu ik na zeven jaar, vele cursussen, opleidingen en gesprekken met HRM verder, de situatie nogmaals bekijk.
Een gebrek aan kennis bij mij, bij de bedrijfsarts, bij HRM en leidinggevenden over.... juist ja. Rouw. Rouw om gezondheidsverlies. Rouw om wat ik wilde, maar niet meer kon. Rouw om dat niet gezien werd wat ik in de jaren bij de werkgever had opgebouwd. Rouw om de manier waarop een collega om een afscheid voor mij moest vrágen. Rouw om een collega die zonder overleg mijn kantoor leeg ruimde. Rouw om het procesmatig werken aan wat van het UWV moet. Rouw om slecht werkgeverschap. En boven alles, gebrek aan kennis bij mij over de gevoelens die ik ervaarde en niemand die dit herkende bij mij en hulp inschakelde.
Ik heb een groot rechtvaardigheidsgevoel en een wereldbeeld dat iedereen erbij zou moeten horen, zeker in sociale beroepen. 

Om mij heen zie ik hetzelfde gebeuren. Mensen die door en met slechte communicatie, zonder het nemen van goed afscheid, hun baan gedag zeggen. Wat heb ik ervan geleerd en hoe kon ik verder?
Hoe had het anders gekund? Vijf tips voor jou en vijf tips voor je werkgever:

Voor jou: 

1: Praat over je gevoelens tijdens het nemen van afscheid; voel je woede of verdriet, zoek hulp.
2: Neem goed afscheid. Is het niet op je werk, bedenk dan een ritueel wat je helpt. 
3: Structureer je dag. Ga niet voor de televisie zitten na je afscheid, maar doe vrijwilligerswerk.
4: Neem de tijd. Rust uit, zoek mensen op om iets mee te ondernemen en bovenal, ga de natuur in.
5: Volg een cursus of leer iets nieuws. Dit helpt je inzicht te krijgen in wat je ook nog kunt.


Voor je werkgever: 

1: Herken de fases van rouw bij een werknemer. Toon begrip en regel hulp. 
2: Voer het inzetbaarheidsmodel in bij verzuim, het gedragsmodel zorgt voor meer rouwklachten en langer verzuim
3: Communiceer eerlijk en open over het naderend baanverlies. Bespeek alles. Beperk het protocollair praten.
4: Bij gezondheidsverlies: Verdiep je in de inclusieve samenleving. Kan je werknemer écht niet blijven?
5: Zorg voor een passend, warm, hartelijk en gemeend afscheid. Stem het tijdstip meteen af met de werknemer. 


Wil je weten of je last hebt van rouw bij werkverlies, help Janske met haar onderzoek.

De wereld staat in brand. Want het maakt erg genoeg uit waar je wiegje stond, of je ouders een donkere of een lichte huidskleur hadden, een accent door een tweede taal of een niet typisch Nederlandse achternaam (wat dat dan ook moge zijn). Er zijn al meerdere onderzoeken naar gedaan. Het maakt uit. En dat zou niet moeten.

Mijn wiegje stond op een fantastische plek. Onder de rook van Rotterdam, een huis aan het water, een opa en oma met een stacaravan in de bossen van Brabant. Ik haalde mijn rijexamen, de HAVO en de PABO en kwam zonder moeite aan een baan in Charlois. Een 'achterstandswijk', zoals ze dat ooit (en vast nu nog) noemden, alsof dat helpt... Want iedereen weet; benoem wat mensen niet kunnen, waar ze niet bij horen, welk probleem ze hebben en voilà... Het probleem is daar. Want waar zit die achterstand dan? En WAT nu, als dat tegen je gezegd wordt en het je jouw hele leven blijft achtervolgen. Men zegt het zo vaak tegen je. Je gaat het geloven. Oftewel, wat men al dacht is waar geworden. Je loopt achter. Jij kan het NIET.  Het Golemeffect, men gaat reageren, presteren en zich gedragen, zoals verwacht werd.

Het duurde lang voordat ik deze blog schreef. Het duurde even voor hetgeen ik normaal vind, maar dus niet gebeurt, tot mij door drong. 
Ik werk mijn hele leven al met mensen. Ik heb het geluk gehad om in Charlois, kinderen en ouders te leren kennen, die voor elkaar zorgden, samen feest vierden, elkaar respecteerden, kleur en plezier brachten in de school. Welke kleur ze hadden en waar ze vandaan kwamen. Ik zag het niet en nog steeds niet. Ik behandel iedereen, zoals ik zelf behandeld zou willen worden, met respect en een luisterend oor, eerlijk en direct. Zo heb ik dat geleerd thuis, in een 'witte' wijk aan het water, in mijn klas waar slechts één meisje en één jongen een andere achtergrond had. 
Misschien hebben zij het anders ervaren. Maar voor mij hoorden ze er gewoon bij. 

De vragen kwamen pas 17 jaar geleden. "De sleutelpositie van de leerkracht" stond toen als onderdeel van het vak Pedagogiek op het rooster van mijn opleiding tot Leerkracht Basisonderwijs.
Ik haalde een 9. Het boeide mij mateloos. Hoe kon het zijn, dat in onderzoeken waar eeneiige tweelingen ieder in een andere klas onderwijs kregen, anders presteerden? Waarbij er uitschieters waren van de ene leerling VMBO en de ander VWO. 
Het antwoord op de vraag werd snel helder. Voor mij althans. Het Pygmalioneffect of in negatieve zin het Golem-effect heeft hier grote invloed op. De macht van de leraar. 

Het onderzoek naar het Pygmalioneffect stamt uit 1968! En is toch weinig bekend:
"Het effect houdt in dat leraren, soms onbewust, verwachtingen hebben van bepaalde leerlingen. Met deze verwachtingen sturen ze impliciet de prestaties van leerlingen. Deze sturing kan zowel in positieve zin: hoge verwachtingen leiden tot betere prestaties als in negatieve zin: lage verwachtingen leiden tot slechtere prestaties.      (het Golemeffect)", aldus Wikipedia.

Vooral dat onbewuste vind ik zorgelijk. En ik snap ook waarom het onderwijs een van de eerste plekken is die genoemd wordt, als het gaat om een oplossing voor racisme en discriminatie.
Vorig jaar kreeg ik de kans om hier iets mee te doen.
Ik maakte de module 'Cultuur en religie' voor LOI, en besloot dat er ook video`s in moesten komen. Samen met mijn goede vriendin Ilham en een aantal van haar leerlingen. Kippenvel! (Er zit helaas een copyright op de video`s, maar de leerlingen vertelden haarfijn wat ze nodig hebben van een leerkracht!)
Ik krijg van sommige studenten een fantastische eindopdracht terug waarbij zij heel helder moeten maken wat de multi-culturele samenleving en de leraar voor hen betekent en hoe zij omgaan met het Pygmalioneffect. 
Andere studenten hebben echt feedback nodig, op hun manier van denken, van kijken naar kinderen. 
Want als je onbewust onbekwaam bent, wat zegt dit dan over de kansen die je leerlingen biedt?
Maar als je bewust onbekwaam bent. Moet je dan wel voor de klas staan? Het antwoord is makkelijk. NEE.

Een aantal tips om het bewust bekwaam te worden en het Golem-effect te voorkomen*:

Met stip op 1:
Ben je bewust van je verwachtingen; jouw te lage verwachtingen hebben een negatief effect!

2. Feedback; geef alle kinderen een dezelfde verbale beloning en specifieke feedback.
3. Geef alle kinderen het voordeel van de twijfel en geef hen meer en moeilijker materiaal.
4. Geef alle kinderen evenveel beurten in de klas
5. Schep een warm klimaat voor iedereen. Knipoog, glimlach en zorg voor oogcontact.
6. Spreek over racisme en discriminatie, ook als het geen issue lijkt te zijn.
7. Geef les over vooroordelen. 
8. Kom in gesprek met mensen die een andere achtergrond, kleur, cultuur of religie hebben. Stel vragen. 
Onbekend maakt onbemind. 

​
* Rosenthal, R. (1973b). On the social psychology of the self-fulfilling prophecy

Klik hier voor een workshop 'Interculturele communicatie'

Dit is de tijd. De tijd waarop de diploma`s worden gehaald. De tijd dat starters op zoek zijn naar een baan. Het is een extra moeilijke tijd in deze crisis om zicht te krijgen op waar je recht op hebt, wat de mogelijkheden zijn en waar je je prettig voelt.
Maar het is ook de tijd voor werkgevers om zich te realiseren, dat deze starters vaak binnen twee jaar weer ergens anders werken óf in het geval van onderwijs en zorg, binnen 5 jaar het beroep verlaten.
Er is werk aan de winkel. In een tijd waarbij de tekorten in onderwijs en zorg torenhoog zijn, zijn wervingsacties en startersbijeenkomsten niet meer genoeg.
Dat heeft alles te maken met de wensen van starters en de manier van begeleiden. 

In mijn praktijk zie ik met regelmaat starters en dan vaak de mensen die zo`n 3 à 4 jaar aan het werk zijn.
Wat zij mij vertellen is het volgende:

- Ik heb het gevoel dat mijn inzet niet gewaardeerd wordt.
- Ik heb het gevoel dat mijn ideeën te vooruitstrevend zijn
- Ik word in een invallersfunctie geplaatst en ik kom er niet uit
- Mijn contract is onduidelijk, ik weet niet wat normaal is.
- Ik word van hot naar her gestuurd
- Ik kan mijzelf niet ontwikkelen of ik weet niet bij wie ik moet zijn
- Ik wil vooruit maar ik weet niet hoe
- Ik erger mij aan mijn oudere collega`s, ze behandelen mij als een groentje
- Ik voel mij niet verbonden met de organisatie, voor wie doe ik het eigenlijk?
- Ik wil straks graag kinderen en een eigen huis, maar mijn salaris is niet toereikend
- Ik weet niet of dit wel is wat ik verwachtte van het werkende leven
- Ik vind het moeilijk om met klanten, ouders of patiënten te communiceren, ze nemen mij niet serieus.
​- Ik vind het lastig om mijzelf te laten horen in vergaderingen, bijvoorbeeld.

Herkenbaar?

Wat zijn de mogelijkheden om deze starters op de arbeidsmarkt aan je te binden? 
En wat mag jij als starter verwachten?

Vijf tips voor werkgevers:

1. Zorg voor een meeloopdag, zodat de starter gevoel heeft bij je organisatie vóór hij of zij begint. Houd wel rekening met de arbeidsrechtelijke voorwaarden gekoppeld aan een meeloopdag.
2. Maak de inwerkperiode, een prettige periode waarbij jouw starter met meerdere mensen in je organisatie in gesprek komt. De Femnomenale inwerkbingo is een goede optie en hier te bestellen.
3.Zorg ervoor dat de starter zich kan verbinden met de organisatie, zorg voor een heldere visie en maak deze herkenbaar.
4. Zorg voor een duidelijk stappenplan voor verschillende typische startersvragen, in plaats van te verwijzen naar de website of P&O. Femnomenaal kan hierbij helpen.
5. Jouw starter is ook een ambassadeur als hij of zij de organisatie verlaat. Bied een mooi pakket aan in plaats van outplacement (want negatieve lading!) een "Loopbaangarantiepakket". Zo gaat jouw starter elders verder met een goed gevoel. 

Vijf tips voor starters:
​
1. Zorg voor een goed contract. Heb je hier vragen over? Lees dan de informatie van Dutch Legal Experts, die zij speciaal voor Femnomenaal heeft opgesteld.
2. Zorg dat je na de inwerkperiode meteen de verantwoordelijkheid neemt voor iets waar je kennis of interesse in in hebt. Maak dit bespreekbaar.
3. Vraag een gesprek aan over persoonlijke ontwikkeling en vertel wat je hiervoor nodig hebt. Zo is helder hoe jij kunt floreren.
4. Vraag voor je ergens start of je mee kunt lopen. Maar let op er moet echt sprake zijn van mee kijken en niet mee werken! Zo weet je beter of dit echt jouw plek is!
5. Vraag een coach zodra je twijfelt over jouw plek of loopbaan. Hier is budget voor binnen elke organisatie.

Femnomenaal kan een enquête uitzetten om de behoefte van starters in uw organisatie te peilen en brengt op basis van de uitkomsten advies uit. (vanaf €149 incl. btw) Neem contact op via femke@femnomenaal.nl


​

Mijn vorige blog ging, hoe ironisch, over vrijheid en autonomie. Nu zitten we allemaal in een situatie waarbij een bezoek aan de heropende IKEA voelt als autonomie. Eindelijk weer ZELF een kast in elkaar zetten.
Het in de rij staan achter vele medelanders, die dit ook van plan waren, nemen we op de koop toe. 
Laat ik duidelijk zijn. Die rij bij de IKEA, supermarkt en bouwmarkt vermijd ik. Vreselijk. En onnodig.
Mijn kleine zus en mijn moeder werken in de zorg. Ze zien wat daar gebeurt. En dat is geen kattepis. Nog steeds niet. 
Naar de IKEA hoef ik niet. Maar als mens dat altijd in ontwikkeling is, altijd gericht op vooruitgang, op hoe het beter kan, heb ik nu last van het gebrek aan perspectief. Waar gaat het heen? Kortom.... de onvermijdelijke muur kwam op me af.

En dan gaat het weer over autonomie. Kunnen doen wat je zelf graag wilt, op jouw tijd, onze vrijheid wordt behoorlijk ingeperkt. Zeker in een vrij land als Nederland.
Ik voel me ook een flinke zeikerd (op z'n Rotterdams) als ik dit zeg. Want al snel na het inperken van onze vrijheden, kon ik me een ander gevoel nog beter voorstellen.
Het gevoel van nieuwkomer zijn in ons land. Waarom? De overeenkomsten zijn eng. Het gebrek aan toekomstperspectief bijvoorbeeld. Het is echt heel moeilijk om een baan te vinden als vluchteling. Maar ook de invulling die je aan je leven geeft, wordt georganiseerd. Je moet naar school. Op tijden die vrij zijn. Je moet naar trainingen om te integreren. Nu doe je dit natuurlijk allemaal om toekomstperspectief te krijgen. Maar daarnaast zit je thuis. Zonder enig netwerk. Geen ouders die je uit de brand kunnen helpen. Geen vrienden die even bij je komen borrelen. Geen geld om een ZELFbouwpakket te kopen bij IKEA. En al helemaal niet voor een etentje op een terrasje. Geen invulling,  je leven wordt voor je ingevuld. Je moet veerkrachtig zijn. Je moet kansen zien. Je moet óver je situatie heen zien te kijken. Je moet contacten leggen op manieren die je niet gewend bent. Zie hier de gelijkenis. En laten we het maar niet hebben over de situatie in de vluchtelingenkampen. Ook kinderen hebben daar geen perspectief, geen familie, geen spulletjes om in de lockdown mee te spelen, geen school, geen vrijheid.
En dus... besloot ik samen met 300 inzamelaars van Because We Carry, mezelf uit mijn dramaqueentoestand te trekken en rugzakjes te vullen voor de kinderen in Moria. Dat hielp. Even.

Deze crisis vraagt om veerkracht. Als ondernemer vraagt het veel van mij merk ik. Want ik doe nu niet wat ik het beste kan. Interactie offline is toch echt anders dan online. Ook ik leer mijzelf op een andere manier kennen. Ik moet een nieuw evenwicht vinden. En eerlijk, dat vind ik helemaal niet makkelijk. Ik ben een doener. En een onderwijsmens. De cadeautjes die ik samen met Kado&Zo regelde, breng ik graag bij teams en klassen die weer opstarten. Een hart onder de riem!

Maar eerlijk. Die muur zorgt er ook weer voor dat ik voel wat ooit was. Kwetsbare kinderen met een taalachterstand verder helpen. Iets dat ik tegen mijn zin, door de starre werking van het onderwijssysteem, achter mij moest laten na mijn ongeluk. De wens om verschil te maken voor kinderen. Die wens is er nog steeds. 
Ik werkte veel met anderstalige kinderen. Ik haalde 1 april mijn bevoegdheid voor NT2-docent. Die muur zorgt voor veerkracht. Veerkracht om te doen waar mijn onderwijshart van droomt. Kinderen en volwassenen met een taalachterstand begeleiden. Schrijven. Leerkrachten coachen. Mensen begeleiden naar hun ideale baan en de wereld een beetje mooier maken. Daar houd ik me dan aan vast. Als die muur weer in zicht komt....

Kun je ook een portie veerkracht gebruiken?

Lees hier verder:

* 5 tips voor meer veerkracht
* Bouwen naar meer veerkracht 

Of schrijf je in voor DE webinar werkgeluk in crisistijd op 7 mei! 

Meer lezen van Femnomenaal? Schrijf je in  voor de nieuwsbrief.

Dit jaar vieren we dat Nederland 75 jaar bevrijd is. Leven in vrijheid, dat is een groot goed.
Vrijheid is een breed begrip. Vrij zijn als in veilig en kunnen zeggen wat je vindt, is waar ons land voor staat.
Elke dag zie ik een stukje vrijheid staan op mijn kast. Het is een klein schilderijtje, dat mijn oma fietsend door de rokende stad op weg naar de Unilever in 1940 uit de puinhopen van het Bombardement van Rotterdam haalde, in de hoop dat ze het ooit terug kon geven aan de eigenaar. Helaas...
Het schilderijtje is beschadigd, maar verder intact. In de zomer dat ik Femnomenaal startte, overleed oma. Het schilderijtje doet mij denken aan de vrijheid waarvoor onze opa`s en oma`s gevochten hebben. Maar ook voor de vrijheid die ik heb om met Femnomenaal te doen wat goed is en voelt.
Elke nieuwe medelander die ik spreek, zet grote ogen op als ik zeg, dat je in Nederland gewoon kunt zeggen en schrijven wat je vindt. Met respect voor de ander. Dat je in Nederland kunt zijn wie je bent, zonder gevangen gezet te worden. Dat het maandelijkse NL-Alert écht is om te testen. En dat kinderen hier gewoon in de winter in het  donker naar de sportvelden fietsen. 
Zo normaal, vrijheid. 

Maar dat is niet de soort vrijheid die ik bedoel. Ik doel op de volgende fase van vrijheid. Die vrijheid die je pas kunt voelen als je veilig bent.
Autonomie.
Wikipedia omschrijft het zo:

Autonomie is de vrijheid van een entiteit, bijvoorbeeld een individu, organisatie of natie om zelfstandig beslissingen te nemen. Het concept komt voor in politiek, technisch, filosofisch, geneeskundig, moreel en psychologisch verband. Het tegenovergestelde van morele zelfstandigheid werd door de Duitse filosoof Immanuel Kant heteronomie genoemd: een gebrek aan wilsvrijheid dat individuele ontplooiing in de weg staat.

Voor mij is autonomie alles. Het zorgt ervoor dat ik mezelf kan ontplooien. Dat ik mij gelukkig voel in mijn privéleven en werk. De vrijheid om in verbondenheid te zijn met mensen die je laten zijn wie je bent en zien wat je wilt en kunt.
En ik ben niet alleen.
Heteronomie, zoals Kant benoemde, zorgt voor de grote hoeveelheid aan ZZP`ers. 1,2 miljoen Nederlanders werken 'zelfstandig zonder personeel' en 161.000 mensen startte in 2019 hun eigen bedrijf. 

Even wat feiten:

* Een gebrek aan autonomie kost mensen en geld.
* Er is een direct verband tussen werknemersresultaten en autonomie.
* Autonomie voor behoud van medewerkers in een organisatie.
* Leidinggevenden zijn gelukkiger in hun werk ( want...  meer autonomie).
* Hoe kleiner de organisatie, hoe meer invloed en dus autonomie.
* De werkplek, ruimte en tijd indelen zoals dat past bij de werknemer zorgt voor een gevoel van autonomie.

( bron: Werkgeluk in Nederland, 2018; World Happiness Rapport 2018; Gallup, 2018)

En dan nu? Hoe vergroot je autonomie bij je medewerkers als je te maken hebt met roosters, patiënten en/of leerlingen?

* Maak gebruik van het werkverdelingsplan en verdeel het werk zo dat elke medewerker zijn talent kan gebruiken.
* Laat het leerstofjaarklassensysteem los en zet mensen in op hun competenties.
* Laat teams samen het rooster indelen, nadat ze eerst belangen en visie met elkaar hebben afgewogen.
* Zorg voor (een) ruimte(s) die door medewerkers zelf ingericht mag worden.
* Maak het budget voor ontwikkeling leidend in je organisatie en laat de keuze bij de medewerker. Veel organisaties zeggen 'nee', tegen een opleiding die niet direct binnen de strategie/ jaarplan past. Vrije keuze betaalt zich terug in andere zaken. Personeel blijft.
* Laat starters kiezen of ze in een vervangerspool of met een invalcontract willen werken of meteen op een vaste plek. Laat de keuze reuze!
* Wees een held en kleur buiten de lijntjes. Als je het kunt beargumenteren is er geen ambtenaar of minister die dit een negatieve ontwikkeling vindt.

Ondertussen geniet ik van twee congressen over kansenongelijkheid, om ervoor te zorgen dat iedereen de kansen krijgt die hij of zij verdient. Wat een bofkont...