Foto: Jesse Wetzer

​Als je werkt in de zorg of in het onderwijs dan doe je dat vanuit een ideaal. Het werk met mensen kan je ontzettend veel energie geven. Je werk is je passie en daarmee voelt het als een stukje van jezelf.
En niets is moeilijker dan een stukje van jezelf opgeven. Want wie ben je zonder je passie?
Dit geldt natuurlijk ook voor veel andere banen. Zeker als je meer dan 10 jaar bij dezelfde organisatie hebt gewerkt is het moeilijk om afscheid te nemen. En wat nu als het afscheid eigenlijk geen keus is.
Als je afscheid neemt omdat je gezin je nodig heeft, als je afscheid neemt omdat je het fysiek of mentaal niet meer kunt, als je afscheid neemt omdat je een nieuwe uitdaging nodig hebt, maar jouw werkgever deze niet kan bieden, als je afscheid neemt omdat er gereorganiseerd wordt of als je afscheid neemt omdat de organisatie failliet is. Het laatste gebeurt in corona-tijd steeds vaker. En dat is moeilijk.

Al weer zeven jaar geleden begon mijn afscheid, na een verwaarloosd auto-ongeluk met visueel letsel. Het bleek een zeer moeizaam afscheid. Drie jaar lang vocht ik voor een baan in het onderwijs. In die jaren had ik momenten dat ik als een helikopter boven mijzelf kon hangen. Hoe kon het toch zijn dat ik zoveel last had van de situatie en niet vooruit kon kijken. En hoe kon het dat mijn werkgever geen kansen zag. Halve dagen werken ging makkelijk. Ik vulde drie jaar lang vele taken in, nog steeds met passie.
Het duurde even voordat ik het zag. Het onderwijs is en was mijn roeping. Wie was ik zonder deze baan? 

Janske van Eersel doet momenteel promotieonderzoek naar rouw om baanverlies en gezondheidsverlies. Baanverlies wordt in de top 5 van meest heftige gebeurtenissen geplaatst. Een stukje van jezelf is weg en 18% van de werknemers heeft hier zodanig last van dat het voelt als rouw, soms met bijbehorende klachten zoals angst of depressie, (J. van Eersel; 2019)
Ik kan dat allemaal beamen. En terugkijkend, analyseer ik het als volgt door middel van het ERK-model ( E.Kubler-Ross 1969) Mogelijk vind je er herkenning in.

Er zijn 5 fases van rouw waar het ERK-model vanuit gaat:

1: Ontkenning
Dit gebeurt niet bij mij! Dit kan niet zo zijn! Dit is niet echt!  Of zoals bij mij door onderzoeken in het ziekenhuis en een revalidatieproces wat lang duurde en opnieuw hoop gaf. De eerste en de derde fase wisselde zich af. Elke keer dacht ik opnieuw na woede, dat er hoop was.

2: Woede
Waarom ik? Wat gebeurt er! Waarom doet niemand iets! Dit is niet mijn schuld!

3: Marchanderen
Het komt goed, als ik dit doe, dan gebeurt er vast, dat. Als ik liever, aardiger, vriendelijker ben, harder werk of laat zien wat ik in huis heb, dan wordt het beter! Deze fase heeft bij mij erg lang geduurd. Als ik maar opties bleef geven dan kwam er vanzelf een oplossing voor mijn dreigende werkverlies.

4: Verdriet en depressie
Ik geeft het op! Ik heb alles geprobeerd. Wat voor zin heeft het nog. Ik ga wel. Eerder is er ook al zoiets gebeurd. Ik kan niets, ik wil niets. Tranen, neerslachtigheid en somberheid.... 

5: Aanvaarding
Ik moet verder met mijn leven. Opnieuw beginnen. Het is niet vergeten, maar het heeft een plekje. Hier ontstond Femnomenaal. 

Maar dan het volgende! Hoe kwam het nu dat ik bij die 18% hoorde? Dat werd mij opnieuw helder door de uitkomsten van het onderzoek van Janske. Hoe onverwachter en onrechtvaardiger je baanverlies voelt, hoe sterker de rouwklachten. Onverwacht was het toch. Mede door de hoop die medici gaven en de manier waarop ik naar kansen keek om van betekenis te zijn in het onderwijs. De goede beoordelingen die ik had en de manier waarop ik mijzelf opgeleid had om andere taken te vervullen.
Onrechtvaardig. Dat was het zeker. Nu ik na zeven jaar, vele cursussen, opleidingen en gesprekken met HRM verder, de situatie nogmaals bekijk.
Een gebrek aan kennis bij mij, bij de bedrijfsarts, bij HRM en leidinggevenden over.... juist ja. Rouw. Rouw om gezondheidsverlies. Rouw om wat ik wilde, maar niet meer kon. Rouw om dat niet gezien werd wat ik in de jaren bij de werkgever had opgebouwd. Rouw om de manier waarop een collega om een afscheid voor mij moest vrágen. Rouw om een collega die zonder overleg mijn kantoor leeg ruimde. Rouw om het procesmatig werken aan wat van het UWV moet. Rouw om slecht werkgeverschap. En boven alles, gebrek aan kennis bij mij over de gevoelens die ik ervaarde en niemand die dit herkende bij mij en hulp inschakelde.
Ik heb een groot rechtvaardigheidsgevoel en een wereldbeeld dat iedereen erbij zou moeten horen, zeker in sociale beroepen. 

Om mij heen zie ik hetzelfde gebeuren. Mensen die door en met slechte communicatie, zonder het nemen van goed afscheid, hun baan gedag zeggen. Wat heb ik ervan geleerd en hoe kon ik verder?
Hoe had het anders gekund? Vijf tips voor jou en vijf tips voor je werkgever:

Voor jou: 

1: Praat over je gevoelens tijdens het nemen van afscheid; voel je woede of verdriet, zoek hulp.
2: Neem goed afscheid. Is het niet op je werk, bedenk dan een ritueel wat je helpt. 
3: Structureer je dag. Ga niet voor de televisie zitten na je afscheid, maar doe vrijwilligerswerk.
4: Neem de tijd. Rust uit, zoek mensen op om iets mee te ondernemen en bovenal, ga de natuur in.
5: Volg een cursus of leer iets nieuws. Dit helpt je inzicht te krijgen in wat je ook nog kunt.


Voor je werkgever: 

1: Herken de fases van rouw bij een werknemer. Toon begrip en regel hulp. 
2: Voer het inzetbaarheidsmodel in bij verzuim, het gedragsmodel zorgt voor meer rouwklachten en langer verzuim
3: Communiceer eerlijk en open over het naderend baanverlies. Bespeek alles. Beperk het protocollair praten.
4: Bij gezondheidsverlies: Verdiep je in de inclusieve samenleving. Kan je werknemer écht niet blijven?
5: Zorg voor een passend, warm, hartelijk en gemeend afscheid. Stem het tijdstip meteen af met de werknemer. 


Wil je weten of je last hebt van rouw bij werkverlies, help Janske met haar onderzoek.

De wereld staat in brand. Want het maakt erg genoeg uit waar je wiegje stond, of je ouders een donkere of een lichte huidskleur hadden, een accent door een tweede taal of een niet typisch Nederlandse achternaam (wat dat dan ook moge zijn). Er zijn al meerdere onderzoeken naar gedaan. Het maakt uit. En dat zou niet moeten.

Mijn wiegje stond op een fantastische plek. Onder de rook van Rotterdam, een huis aan het water, een opa en oma met een stacaravan in de bossen van Brabant. Ik haalde mijn rijexamen, de HAVO en de PABO en kwam zonder moeite aan een baan in Charlois. Een 'achterstandswijk', zoals ze dat ooit (en vast nu nog) noemden, alsof dat helpt... Want iedereen weet; benoem wat mensen niet kunnen, waar ze niet bij horen, welk probleem ze hebben en voilà... Het probleem is daar. Want waar zit die achterstand dan? En WAT nu, als dat tegen je gezegd wordt en het je jouw hele leven blijft achtervolgen. Men zegt het zo vaak tegen je. Je gaat het geloven. Oftewel, wat men al dacht is waar geworden. Je loopt achter. Jij kan het NIET.  Het Golemeffect, men gaat reageren, presteren en zich gedragen, zoals verwacht werd.

Het duurde lang voordat ik deze blog schreef. Het duurde even voor hetgeen ik normaal vind, maar dus niet gebeurt, tot mij door drong. 
Ik werk mijn hele leven al met mensen. Ik heb het geluk gehad om in Charlois, kinderen en ouders te leren kennen, die voor elkaar zorgden, samen feest vierden, elkaar respecteerden, kleur en plezier brachten in de school. Welke kleur ze hadden en waar ze vandaan kwamen. Ik zag het niet en nog steeds niet. Ik behandel iedereen, zoals ik zelf behandeld zou willen worden, met respect en een luisterend oor, eerlijk en direct. Zo heb ik dat geleerd thuis, in een 'witte' wijk aan het water, in mijn klas waar slechts één meisje en één jongen een andere achtergrond had. 
Misschien hebben zij het anders ervaren. Maar voor mij hoorden ze er gewoon bij. 

De vragen kwamen pas 17 jaar geleden. "De sleutelpositie van de leerkracht" stond toen als onderdeel van het vak Pedagogiek op het rooster van mijn opleiding tot Leerkracht Basisonderwijs.
Ik haalde een 9. Het boeide mij mateloos. Hoe kon het zijn, dat in onderzoeken waar eeneiige tweelingen ieder in een andere klas onderwijs kregen, anders presteerden? Waarbij er uitschieters waren van de ene leerling VMBO en de ander VWO. 
Het antwoord op de vraag werd snel helder. Voor mij althans. Het Pygmalioneffect of in negatieve zin het Golem-effect heeft hier grote invloed op. De macht van de leraar. 

Het onderzoek naar het Pygmalioneffect stamt uit 1968! En is toch weinig bekend:
"Het effect houdt in dat leraren, soms onbewust, verwachtingen hebben van bepaalde leerlingen. Met deze verwachtingen sturen ze impliciet de prestaties van leerlingen. Deze sturing kan zowel in positieve zin: hoge verwachtingen leiden tot betere prestaties als in negatieve zin: lage verwachtingen leiden tot slechtere prestaties.      (het Golemeffect)", aldus Wikipedia.

Vooral dat onbewuste vind ik zorgelijk. En ik snap ook waarom het onderwijs een van de eerste plekken is die genoemd wordt, als het gaat om een oplossing voor racisme en discriminatie.
Vorig jaar kreeg ik de kans om hier iets mee te doen.
Ik maakte de module 'Cultuur en religie' voor LOI, en besloot dat er ook video`s in moesten komen. Samen met mijn goede vriendin Ilham en een aantal van haar leerlingen. Kippenvel! (Er zit helaas een copyright op de video`s, maar de leerlingen vertelden haarfijn wat ze nodig hebben van een leerkracht!)
Ik krijg van sommige studenten een fantastische eindopdracht terug waarbij zij heel helder moeten maken wat de multi-culturele samenleving en de leraar voor hen betekent en hoe zij omgaan met het Pygmalioneffect. 
Andere studenten hebben echt feedback nodig, op hun manier van denken, van kijken naar kinderen. 
Want als je onbewust onbekwaam bent, wat zegt dit dan over de kansen die je leerlingen biedt?
Maar als je bewust onbekwaam bent. Moet je dan wel voor de klas staan? Het antwoord is makkelijk. NEE.

Een aantal tips om het bewust bekwaam te worden en het Golem-effect te voorkomen*:

Met stip op 1:
Ben je bewust van je verwachtingen; jouw te lage verwachtingen hebben een negatief effect!

2. Feedback; geef alle kinderen een dezelfde verbale beloning en specifieke feedback.
3. Geef alle kinderen het voordeel van de twijfel en geef hen meer en moeilijker materiaal.
4. Geef alle kinderen evenveel beurten in de klas
5. Schep een warm klimaat voor iedereen. Knipoog, glimlach en zorg voor oogcontact.
6. Spreek over racisme en discriminatie, ook als het geen issue lijkt te zijn.
7. Geef les over vooroordelen. 
8. Kom in gesprek met mensen die een andere achtergrond, kleur, cultuur of religie hebben. Stel vragen. 
Onbekend maakt onbemind. 

​
* Rosenthal, R. (1973b). On the social psychology of the self-fulfilling prophecy

Klik hier voor een workshop 'Interculturele communicatie'

Dit is de tijd. De tijd waarop de diploma`s worden gehaald. De tijd dat starters op zoek zijn naar een baan. Het is een extra moeilijke tijd in deze crisis om zicht te krijgen op waar je recht op hebt, wat de mogelijkheden zijn en waar je je prettig voelt.
Maar het is ook de tijd voor werkgevers om zich te realiseren, dat deze starters vaak binnen twee jaar weer ergens anders werken óf in het geval van onderwijs en zorg, binnen 5 jaar het beroep verlaten.
Er is werk aan de winkel. In een tijd waarbij de tekorten in onderwijs en zorg torenhoog zijn, zijn wervingsacties en startersbijeenkomsten niet meer genoeg.
Dat heeft alles te maken met de wensen van starters en de manier van begeleiden. 

In mijn praktijk zie ik met regelmaat starters en dan vaak de mensen die zo`n 3 à 4 jaar aan het werk zijn.
Wat zij mij vertellen is het volgende:

- Ik heb het gevoel dat mijn inzet niet gewaardeerd wordt.
- Ik heb het gevoel dat mijn ideeën te vooruitstrevend zijn
- Ik word in een invallersfunctie geplaatst en ik kom er niet uit
- Mijn contract is onduidelijk, ik weet niet wat normaal is.
- Ik word van hot naar her gestuurd
- Ik kan mijzelf niet ontwikkelen of ik weet niet bij wie ik moet zijn
- Ik wil vooruit maar ik weet niet hoe
- Ik erger mij aan mijn oudere collega`s, ze behandelen mij als een groentje
- Ik voel mij niet verbonden met de organisatie, voor wie doe ik het eigenlijk?
- Ik wil straks graag kinderen en een eigen huis, maar mijn salaris is niet toereikend
- Ik weet niet of dit wel is wat ik verwachtte van het werkende leven
- Ik vind het moeilijk om met klanten, ouders of patiënten te communiceren, ze nemen mij niet serieus.
​- Ik vind het lastig om mijzelf te laten horen in vergaderingen, bijvoorbeeld.

Herkenbaar?

Wat zijn de mogelijkheden om deze starters op de arbeidsmarkt aan je te binden? 
En wat mag jij als starter verwachten?

Vijf tips voor werkgevers:

1. Zorg voor een meeloopdag, zodat de starter gevoel heeft bij je organisatie vóór hij of zij begint. Houd wel rekening met de arbeidsrechtelijke voorwaarden gekoppeld aan een meeloopdag.
2. Maak de inwerkperiode, een prettige periode waarbij jouw starter met meerdere mensen in je organisatie in gesprek komt. De Femnomenale inwerkbingo is een goede optie en hier te bestellen.
3.Zorg ervoor dat de starter zich kan verbinden met de organisatie, zorg voor een heldere visie en maak deze herkenbaar.
4. Zorg voor een duidelijk stappenplan voor verschillende typische startersvragen, in plaats van te verwijzen naar de website of P&O. Femnomenaal kan hierbij helpen.
5. Jouw starter is ook een ambassadeur als hij of zij de organisatie verlaat. Bied een mooi pakket aan in plaats van outplacement (want negatieve lading!) een "Loopbaangarantiepakket". Zo gaat jouw starter elders verder met een goed gevoel. 

Vijf tips voor starters:
​
1. Zorg voor een goed contract. Heb je hier vragen over? Lees dan de informatie van Dutch Legal Experts, die zij speciaal voor Femnomenaal heeft opgesteld.
2. Zorg dat je na de inwerkperiode meteen de verantwoordelijkheid neemt voor iets waar je kennis of interesse in in hebt. Maak dit bespreekbaar.
3. Vraag een gesprek aan over persoonlijke ontwikkeling en vertel wat je hiervoor nodig hebt. Zo is helder hoe jij kunt floreren.
4. Vraag voor je ergens start of je mee kunt lopen. Maar let op er moet echt sprake zijn van mee kijken en niet mee werken! Zo weet je beter of dit echt jouw plek is!
5. Vraag een coach zodra je twijfelt over jouw plek of loopbaan. Hier is budget voor binnen elke organisatie.

Femnomenaal kan een enquête uitzetten om de behoefte van starters in uw organisatie te peilen en brengt op basis van de uitkomsten advies uit. (vanaf €149 incl. btw) Neem contact op via femke@femnomenaal.nl


​

Mijn vorige blog ging, hoe ironisch, over vrijheid en autonomie. Nu zitten we allemaal in een situatie waarbij een bezoek aan de heropende IKEA voelt als autonomie. Eindelijk weer ZELF een kast in elkaar zetten.
Het in de rij staan achter vele medelanders, die dit ook van plan waren, nemen we op de koop toe. 
Laat ik duidelijk zijn. Die rij bij de IKEA, supermarkt en bouwmarkt vermijd ik. Vreselijk. En onnodig.
Mijn kleine zus en mijn moeder werken in de zorg. Ze zien wat daar gebeurt. En dat is geen kattepis. Nog steeds niet. 
Naar de IKEA hoef ik niet. Maar als mens dat altijd in ontwikkeling is, altijd gericht op vooruitgang, op hoe het beter kan, heb ik nu last van het gebrek aan perspectief. Waar gaat het heen? Kortom.... de onvermijdelijke muur kwam op me af.

En dan gaat het weer over autonomie. Kunnen doen wat je zelf graag wilt, op jouw tijd, onze vrijheid wordt behoorlijk ingeperkt. Zeker in een vrij land als Nederland.
Ik voel me ook een flinke zeikerd (op z'n Rotterdams) als ik dit zeg. Want al snel na het inperken van onze vrijheden, kon ik me een ander gevoel nog beter voorstellen.
Het gevoel van nieuwkomer zijn in ons land. Waarom? De overeenkomsten zijn eng. Het gebrek aan toekomstperspectief bijvoorbeeld. Het is echt heel moeilijk om een baan te vinden als vluchteling. Maar ook de invulling die je aan je leven geeft, wordt georganiseerd. Je moet naar school. Op tijden die vrij zijn. Je moet naar trainingen om te integreren. Nu doe je dit natuurlijk allemaal om toekomstperspectief te krijgen. Maar daarnaast zit je thuis. Zonder enig netwerk. Geen ouders die je uit de brand kunnen helpen. Geen vrienden die even bij je komen borrelen. Geen geld om een ZELFbouwpakket te kopen bij IKEA. En al helemaal niet voor een etentje op een terrasje. Geen invulling,  je leven wordt voor je ingevuld. Je moet veerkrachtig zijn. Je moet kansen zien. Je moet óver je situatie heen zien te kijken. Je moet contacten leggen op manieren die je niet gewend bent. Zie hier de gelijkenis. En laten we het maar niet hebben over de situatie in de vluchtelingenkampen. Ook kinderen hebben daar geen perspectief, geen familie, geen spulletjes om in de lockdown mee te spelen, geen school, geen vrijheid.
En dus... besloot ik samen met 300 inzamelaars van Because We Carry, mezelf uit mijn dramaqueentoestand te trekken en rugzakjes te vullen voor de kinderen in Moria. Dat hielp. Even.

Deze crisis vraagt om veerkracht. Als ondernemer vraagt het veel van mij merk ik. Want ik doe nu niet wat ik het beste kan. Interactie offline is toch echt anders dan online. Ook ik leer mijzelf op een andere manier kennen. Ik moet een nieuw evenwicht vinden. En eerlijk, dat vind ik helemaal niet makkelijk. Ik ben een doener. En een onderwijsmens. De cadeautjes die ik samen met Kado&Zo regelde, breng ik graag bij teams en klassen die weer opstarten. Een hart onder de riem!

Maar eerlijk. Die muur zorgt er ook weer voor dat ik voel wat ooit was. Kwetsbare kinderen met een taalachterstand verder helpen. Iets dat ik tegen mijn zin, door de starre werking van het onderwijssysteem, achter mij moest laten na mijn ongeluk. De wens om verschil te maken voor kinderen. Die wens is er nog steeds. 
Ik werkte veel met anderstalige kinderen. Ik haalde 1 april mijn bevoegdheid voor NT2-docent. Die muur zorgt voor veerkracht. Veerkracht om te doen waar mijn onderwijshart van droomt. Kinderen en volwassenen met een taalachterstand begeleiden. Schrijven. Leerkrachten coachen. Mensen begeleiden naar hun ideale baan en de wereld een beetje mooier maken. Daar houd ik me dan aan vast. Als die muur weer in zicht komt....

Kun je ook een portie veerkracht gebruiken?

Lees hier verder:

* 5 tips voor meer veerkracht
* Bouwen naar meer veerkracht 

Of schrijf je in voor DE webinar werkgeluk in crisistijd op 7 mei! 

Meer lezen van Femnomenaal? Schrijf je in  voor de nieuwsbrief.

Dit jaar vieren we dat Nederland 75 jaar bevrijd is. Leven in vrijheid, dat is een groot goed.
Vrijheid is een breed begrip. Vrij zijn als in veilig en kunnen zeggen wat je vindt, is waar ons land voor staat.
Elke dag zie ik een stukje vrijheid staan op mijn kast. Het is een klein schilderijtje, dat mijn oma fietsend door de rokende stad op weg naar de Unilever in 1940 uit de puinhopen van het Bombardement van Rotterdam haalde, in de hoop dat ze het ooit terug kon geven aan de eigenaar. Helaas...
Het schilderijtje is beschadigd, maar verder intact. In de zomer dat ik Femnomenaal startte, overleed oma. Het schilderijtje doet mij denken aan de vrijheid waarvoor onze opa`s en oma`s gevochten hebben. Maar ook voor de vrijheid die ik heb om met Femnomenaal te doen wat goed is en voelt.
Elke nieuwe medelander die ik spreek, zet grote ogen op als ik zeg, dat je in Nederland gewoon kunt zeggen en schrijven wat je vindt. Met respect voor de ander. Dat je in Nederland kunt zijn wie je bent, zonder gevangen gezet te worden. Dat het maandelijkse NL-Alert écht is om te testen. En dat kinderen hier gewoon in de winter in het  donker naar de sportvelden fietsen. 
Zo normaal, vrijheid. 

Maar dat is niet de soort vrijheid die ik bedoel. Ik doel op de volgende fase van vrijheid. Die vrijheid die je pas kunt voelen als je veilig bent.
Autonomie.
Wikipedia omschrijft het zo:

Autonomie is de vrijheid van een entiteit, bijvoorbeeld een individu, organisatie of natie om zelfstandig beslissingen te nemen. Het concept komt voor in politiek, technisch, filosofisch, geneeskundig, moreel en psychologisch verband. Het tegenovergestelde van morele zelfstandigheid werd door de Duitse filosoof Immanuel Kant heteronomie genoemd: een gebrek aan wilsvrijheid dat individuele ontplooiing in de weg staat.

Voor mij is autonomie alles. Het zorgt ervoor dat ik mezelf kan ontplooien. Dat ik mij gelukkig voel in mijn privéleven en werk. De vrijheid om in verbondenheid te zijn met mensen die je laten zijn wie je bent en zien wat je wilt en kunt.
En ik ben niet alleen.
Heteronomie, zoals Kant benoemde, zorgt voor de grote hoeveelheid aan ZZP`ers. 1,2 miljoen Nederlanders werken 'zelfstandig zonder personeel' en 161.000 mensen startte in 2019 hun eigen bedrijf. 

Even wat feiten:

* Een gebrek aan autonomie kost mensen en geld.
* Er is een direct verband tussen werknemersresultaten en autonomie.
* Autonomie voor behoud van medewerkers in een organisatie.
* Leidinggevenden zijn gelukkiger in hun werk ( want...  meer autonomie).
* Hoe kleiner de organisatie, hoe meer invloed en dus autonomie.
* De werkplek, ruimte en tijd indelen zoals dat past bij de werknemer zorgt voor een gevoel van autonomie.

( bron: Werkgeluk in Nederland, 2018; World Happiness Rapport 2018; Gallup, 2018)

En dan nu? Hoe vergroot je autonomie bij je medewerkers als je te maken hebt met roosters, patiënten en/of leerlingen?

* Maak gebruik van het werkverdelingsplan en verdeel het werk zo dat elke medewerker zijn talent kan gebruiken.
* Laat het leerstofjaarklassensysteem los en zet mensen in op hun competenties.
* Laat teams samen het rooster indelen, nadat ze eerst belangen en visie met elkaar hebben afgewogen.
* Zorg voor (een) ruimte(s) die door medewerkers zelf ingericht mag worden.
* Maak het budget voor ontwikkeling leidend in je organisatie en laat de keuze bij de medewerker. Veel organisaties zeggen 'nee', tegen een opleiding die niet direct binnen de strategie/ jaarplan past. Vrije keuze betaalt zich terug in andere zaken. Personeel blijft.
* Laat starters kiezen of ze in een vervangerspool of met een invalcontract willen werken of meteen op een vaste plek. Laat de keuze reuze!
* Wees een held en kleur buiten de lijntjes. Als je het kunt beargumenteren is er geen ambtenaar of minister die dit een negatieve ontwikkeling vindt.

Ondertussen geniet ik van twee congressen over kansenongelijkheid, om ervoor te zorgen dat iedereen de kansen krijgt die hij of zij verdient. Wat een bofkont...

Beginnen aan iets nieuws is altijd spannend, want wat als het mislukt. Hoe groter je doel en je inzet hoe moeilijker het is als het 'mis' gaat. Want wat zegt dat over jou? Was je inzet niet hoog genoeg, was je doel eigenlijk onbereikbaar.... wat dácht je eigenlijk? Dan ben je toch gewoon een mislukkeling? En als je dat zelf niet vind, dan is er altijd iemand in je omgeving die je wijst op je misstap. Toch?
Een goede reden om er gewoon niet aan te beginnen, aan iets nieuws. Wat stel je vóór.... 

Eerder schreef ik een blog, over verandering, maar niet over mislukkingen. Die natuurlijk onmisbaar zijn voor een goede blijvende verandering. Geen groei zonder misstappen. Er zijn legio goede voorbeelden. Kijk naar Maarten van der Weijden of naar Beau van Erven- Dorens. Zij maakten een nieuwe stap die met argusogen werd bekeken en mislukte. Maar wat bracht het hen, daarna?
Beau maakte na zijn vertrek bij RTL boulevard, furore met The Rotterdam Project en Five days inside. Maarten stapte nogmaals in het water en flikte het! Zelfs de koning sprak in zijn kersttoespraak over hoe mislukkingen bij het leven horen.
Onze maatschappij houdt van mislukkingen. Kijk maar naar het immer populaire tv- programma 'Ik vertrek'. Het spreken en grappen over de mislukking is makkelijk. Maar diep van binnen heerst er toch een gevoel van respect, voor het feit dat de ander het probeert.

Eerlijk, ik ben er nog steeds geen fan van, van mislukkingen. Zo faalde mijn poging om na mijn auto-ongeluk weer iets met muziek te doen, piano spelen is qua hersenpan nog niet aan mij besteed. Balen! Ik probeer het zeker ooit weer! Máár ik vond, daar achter de piano, mijn zangplezier van lang lang geleden weer terug, toen ik nog een in kinderkoortje zat. Wat een geluk!
Dan het volgende, dat vind ik toch een partij eng, zingen.... Kwetsbaar, dat maakt het me.
En dat is nu precies het probleem, niet alleen van zingen en de valse noten die ik zo nu en dan  zing, maar van alle nieuwe dingen die je zou willen ontdekken of ondernemen, is er een kans dat het mislukt.
En die mislukking VOELT alsof het iets zegt over jou als persoon. Maar het zegt eerder iets over jouw inzet, jouw motivatie, jouw doorzettingsvermogen of jouw geluk. Maar dat gevoel, dat maakt je kwetsbaar. Je moet ergens mee stoppen, opnieuw beginnen of het opgeven. En dat is al moeilijk genoeg, zonder vragen of priemende ogen van anderen. En die 'anderen' zijn die nu daadwerkelijk zo streng? Of bekijk je die ander met jouw eigen ogen? Grote kans dat 'de ander' jou een held vindt, omdat je het hebt geprobeerd!
Dus wat nu te doen? Ga jij dit jaar doen wat je altijd al wilde, ook al ben je bang voor dé mislukking?
Wat kun je dan doen om de stap naar iets spannends kleiner te maken?

* Vertel iemand over je plannen en zeg erbij dat je steun nodig hebt
* Vertel iemand over je onzekerheden over deze plannen
* Wees eerlijk naar jezelf, mislukken mag
* Vraag jezelf af, wat heb je te verliezen. Maar vooral, wat heb je te winnen?
* Ga naar een fuck-up night en hoor andere mensen praten over hun mislukking


Er zijn grote voordelen aan jezelf kwetsbaar opstellen als iets niet gegaan is zoals je had gewild.

* Je bent een inspiratie voor anderen om hetzelfde te doen
* Het zorgt voor een gevoel van verbondenheid. ( ohh, ik ben niet alleen)
* Je leert. Elke mislukking is een stap vooruit. Verandering is onderweg!

En dan de hamvraag als je dit leest. Is een mislukking, wel een mislukking? Jij mag het zeggen....
Niet geprobeerd is altijd mis. Of zoals Elon Musk zei "Either way, it's gonna be exciting!

Deze dames zijn mijn heldinnen. Ze zijn helemaal overnieuw begonnen. Voor langere tijd of tijdelijk voor een paar jaar.
Omdat het moest, in verband met de situatie in hun thuisland, voor de liefde of omdat Nederland voor hun partner mooie kansen in het verschiet had.
De afgelopen feestdagen vertelden zijn mij regelmatig over het gemis van familie en vrienden tijdens deze dagen.

In mijn vorige blog schreef ik over 'erbij horen', maar niets over deze dames.
Dames met kinderen die de Nederlandse taal vloeiend spreken met mannen die vaak aan het werk zijn. 
Een aantal dames is onderweg om hun eigen dromen te volgen. En dat vind ik knap. Heel knap.
Want vaak horen ze er niet bij, hoe hard ze ook hun best doen. Of ze hebben het gevoel er niet bij te horen.
​Het blijft moeilijk, om echt onderdeel te worden van onze maatschappij. Daar moet je heel zeker voor in je schoenen staan. En dat is nu net het probleem. Als je de taal nog niet goed genoeg beheerst, voel je je niet altijd zeker. Dan kun je niet altijd zeggen wat je vind of voelt, met de juiste nuance.
In de afgelopen periode heb ik hen zien veranderen. Van onzeker naar zeker. Van werkloos naar werkend. Van alleen naar samen.

Veel mensen vragen waarom ik naast het zijn van coach en trainer, ook nog voor de klas sta.
Mijn antwoord is dan; dat ik niet wil kiezen....
Dit zijn namelijk dames die taalles hebben van mij, op de school van hun kind. Omdat zij betrokken willen zijn. Willen helpen, bij willen dragen aan de ontwikkeling van hun kind, in een land waar alles anders is, waar zij zelf geen onderwijs hebben genoten. Omdat ze erbij willen horen, ertoe willen doen.
En eigenlijk komt dan alles weer op hetzelfde neer. Het gaat om het geloof in de ander. Empowerment!
Deze dames helpen mij, om de dingen in perspectief te zien.
Want waar ik af en toe de feestdagen liever kwijt dan rijk ben, hopen zij op een moment met hun familie, die ze al maanden niet hebben gezien. 
En dan vraag ik in de les naar de goede voornemens voor 2020.
Nieuwe ronde, nieuwe kansen is nooit zo uitvergroot geweest. 
Waar ik een nieuwe afvalpoging onderneem, hopen zij op een Nederlandse vriendin, leuk werk waarbij men accepteert dat de taal niet perfect gesproken of geschreven dient te worden of ze hopen op iemand die hun kinderen wil voorlezen in goed Nederlands.
Of gewoon op een jaar zonder gedoe. Even rust. Relativeren, dat doet het.

Ik ben ze dankbaar, de dames. Dankbaar dat zij mij keer op keer laten zien wat 'geluk' is en dat je de kansen moet pakken en soms ook heel hard moet zoeken. Aan (zelf)medelijden heb je niets. Daar kom je niet mee vooruit.
Geluk zit in kleine dingen...  En als het dan even niet lukt, dan begin ik gewoon weer opnieuw.
Nieuwe ronde, nieuwe kansen.

Meer weten over ouderlessen op de basisschool?

Het overvalt me af en toe. Het gevoel van erbij horen. 
Afgelopen woensdag kwamen we bij elkaar team Karatepe213, na onze vrijwilligersreis naar de vluchtelingenkampen op Lesbos. Elkaar even in de ogen kijken en ervaringen over onze thuiskomst uitwisselen.
Ook op Lesbos zag ik wat erbij horen voor de vrijwilligers wonend op het kamp betekende. Samen vormden ze een hechte groep. Ook Ali, een verstandelijk en lichamelijk gehandicapte jongen, hoorde erbij. Als hij er een dag niet bij was om mee te helpen het ontbijt rond te brengen, werd hij liefdevol uit bed getrommeld door een van de vrijwilligers, waarna hij vervolgens een soort heldenwelkom kreeg van de groep. ALLLLIIIIIIIIIIIIIII!!! Gevolgd door een High Five.
Ik zag niet alleen wat erbij horen voor hen betekende, ik voelde het ook. Samen staan we sterk.
En zo voelde ik mij woensdag ook weer. Een gevoel van veiligheid, van 'hier kan ik zeggen wat ik denk, hier is het gewoon goed', een gevoel van voldoening en verbondenheid.
Dat gevoel van erbij horen is uniek en het maakt dat mensen samen bergen kunnen verzetten.

Deze week ging er een filmpje viraal. Een Syrisch koor bedankt Nederland met een clip "Mag ik dan bij jou'.
Zij raakten het ultieme gevoel van ergens bij horen. 
Een gezamenlijk doel, een gevoel van ertoe doen, het gevoel van samen het verschil maken.
De kijker was unaniem geroerd. Ik ben gevoelsmens en schaam mij niet voor mijn tranen, dus huilde ik het hele filmpje. Het ligt er na Lesbos behoorlijk bovenop;).
Maar dat gevoel van erbij horen wil iedereen. Zo'n basaal gevoel van je ergens thuis voelen, dat gun ik iedereen.
Leren aanvoelen wat bij je past, als je na een heftige gebeurtenis opnieuw moet zoeken, waar je nu eigenlijk bij hoort. Wat bij jou past en waar je je thuis voelt.
Dat doe ik met mijn coachees, maar ook kijk ik zo nu en dan eens goed naar mezelf, waar hoor ik nu bij en passen zij nog bij mij? 

Als zelfstandig ondernemer mis ik dat gevoel van erbij horen weleens in mijn werk.
Je komt en je gaat. Dan vind ik aan de andere kant ook erg fijn, dat ik zelf kan beslissen wanneer ik 'er niet meer bij wil horen'.
Maar in deze tijd van Sint en Kerst hoor ik er op veel plekken toch een beetje bij. Een chocoladeletter bij de basisschool, waar ik ouders de Nederlandse taal leer, een knuffel van een vrijwilliger, een lieve kaart van een coachee, een uitnodiging van een opdrachtgever voor een gezellig avondje en een zakje thee van een samenwerkingspartner...
En toch zijn het niet de cadeautjes of de activiteiten die ertoe doen.  Het zijn de woorden en de toon waarmee er iets gezegd wordt. De woorden waarmee de ander zich kwetsbaar toont, door aan te geven waarom ik belangrijk voor diegene ben.
Wat helpt is als je vanuit dezelfde bedoeling denkt. Wat jij belangrijk vindt, vindt de ander ook belangrijk.
Dan zul je dus eerst moeten weten wat de ander wil, denkt en voelt. En dat is niet altijd makkelijk.

Brene Brown maakte een wereldberoemde Tedtalk en een prachtig boek 'Verlangen naar verbinding' over je kwetsbaar opstellen. En van je hart geen moordkuil maken en waarom dat werkt... een aanrader.

Vijf tips om te ontdekken waar je bij wilt horen:

1. Praat over je wensen en verlangens met anderen.
2. Sluit je aan bij een andere groep mensen die iets met jou gemeen heeft.
3. Maak een wandeling, het zorgt voor een betere doorbloeding in je gehele lijf, waar door je beter aanvoelt wat je nodig hebt.
4. Zoek uit wat jouw waarden zijn. Wat vind jij belangrijk in het leven.
5. Lees mijn blog over verandering en herstel als je het gevoel hebt nergens bij te horen.

Samen delen we in de regen armbandjes uit, om een winterjas op te halen, op Moria, Lesbos. Een gezamenlijk doel waarbij we 15.000 mensen in 4 dagen hebben gezien en gehoord.

 Ontwikkeling = verandering. Zo... dat is gezegd... Femnomenaal staat voor ontwikkeling, in de breedste zin van het woord. Maar ontwikkelen is helemaal niet zo makkelijk, omdat het gepaard gaat met verandering.
En mensen vinden verandering moeilijk. Dat blijkt uit de vele afhakers bij het stoppen met roken, afvallen, het volgen van een talencursus of andere goede voornemens.

Er zijn veel verschillende theorieën over wat nodig is om te kunnen veranderen. 
Bijvoorbeeld de consistentietheorie. Volgens deze theorie zijn er drie attitudes, namelijk: gedrag, gevoel en verstand. Indien er bij een van de drie attitudes iets verdwijnt of erbij komt, bijvoorbeeld kennis, dan geeft dit vaak een algemene verandering.
Natuurlijk is daar ook de theorie van Skinner en Pavlov waarbij het gaat om belonen en straffen om verandering te bewerkstelligen, hierbij speelt de invloed van 'de ander' een grote rol.
Een andere invalshoek is de theorie van Maslow, waarbij het draait om het vervullen van basisbehoeften en het daarna pas ruimte kunnen scheppen om jezelf te kunnen ontplooien en veranderen.

Nu is mijn ervaring dat het woord 'verandering' op zichzelf al heel veel weerstand opwekt. Tenslotte onbekend maakt onbemind. Evolutionair moet er een echte noodzaak zijn om te veranderen, hierdoor zijn mensen pas (te) laat geneigd tot verandering. Een zeer heftig of speciaal moment zorgt voor verandering, die meteen zo rigoureus is, dat dit vaak een langdurig, soms ook verdrietig, chaotisch of heftig proces kan zijn. 
En dat, en steeds vaker gelukkig ook daarvoor, is dus vaak het moment waarop mensen bij Femnomenaal komen.
Er is een vraag, die vraag is vaak, een vraag naar verandering.

Er is ook nog een andere theorie die gaat over verandering, namelijk de herstelondersteunende theorie.
De theorie wordt vaak toegepast in de psychiatrie door ervaringsdeskundigen werkzaam in GGZ- instellingen, maar is steeds meer in opkomst in andere sectoren.
De herstelondersteunende begeleiding gaat uit van empowerment en bekrachtigt de al aanwezige hulpbronnen. 
Het komt vaak voor dat mensen als ze niet goed in hun vel zitten, nog harder gaan werken aan hetgeen moeizaam gaat. Terwijl ontplooien op vlakken die al eerder bewezen hebben energie te geven, meer effect heeft, voor meer autonomie zorgt en een gevoel van veiligheid geven. Veiligheid is een voorwaarde voor ontwikkeling en verandering.
Terug naar wat helpend is. Wat maakte je op een eerder moment blij? Wat was een euforisch moment en waar lag dit aan? Waar vond je vroeger als kind rust bij? Wat wilde je altijd al eens doen?
Tijdens coachingsgesprekken komen vaak zaken aan de orde waaruit blijkt dat de coachee afhankelijk is geworden van een ander. De ander moet iets doen om voor verandering te zorgen....  De ander kan een hulpbron zijn, maar je zult het toch echt zelf moeten doen!
Herstelondersteunde begeleiding gaat uit van autonomie. Je kunt het zelf en wat heb jij daar voor nodig? En waar ligt het begin van verandering? 
Is dat een gitaarcursus, omdat je vroeger altijd plezier beleefde tijdens het maken of luisteren van muziek en kun je daar de verandering die je nodig hebt langzaam uitproberen? Of misschien betrek  je een oom of tante bij een moeilijk gesprek in je familie, omdat je met hem of haar altijd zo fijn kon praten, zodat je hulpbronnen vergroot worden. 
Of je loopt een dagje mee met een goede vriend om eens te kijken wat hem nu zo gelukkig maakt in het werk.
Een valkuil is de stappen te groot maken. ER MOET NU IETS GROOTS VERANDEREN.... want anders..
Verandering gaat in kleine stappen en is makkelijker vanuit 'goed voelen'. Vanuit bekend ( veilig) naar onbekend  Vanuit stilstaan naar bewegen. Vanuit bewegen naar ontwikkeling.
Vanuit ontwikkeling ontstaat verandering.... en wordt onbekend bemind!